4. Beyninin Tamamını Kullanan İnsan

-

BAU Eğitim Teknolojileri Doktora Pr. | Biliş Öğrenme ve Teknoloji 15.03.2024 tarihli dersi için yazılmıştır.

Bu hafta Biliş, Öğrenme ve Teknoloji dersimize Prof. Dr. Metehan Irak misafir oldu. Bu derste Metehan hocamız ile Öğrenme, Biliş & Belleğin Nöral ve Nöropsikolojik Temelleri üzerine paylaşımlarda bulunduk.

Beynimizin tamamını kullanabiliyor muyuz?

Evet aslında kullanıyoruz. Beyin sürekli aktif ve 7/24 çalışan bir organ. Ancak beynin bazı bölgeleri belirli görevler için uzmanlaşmış olabilir.

Beyin ve üstbiliş, insanın düşünme, öğrenme ve problem çözme yeteneklerinde merkezi bir rol oynar. Beyin, bilişsel süreçlerin yürütüldüğü organ olarak, üstbilişsel becerilerin geliştirilmesi ve uygulanmasında kritik bir işlev üstlenir.

Üstbiliş (metakognisyon), bireyin kendi düşünme ve öğrenme süreçlerini fark etmesi, kontrol etmesi ve değerlendirmesi olarak tanımlanır. Başka bir deyişle, üstbiliş, "düşünme hakkında düşünme" yeteneğidir.

Beyin ve üstbiliş arasındaki ilişki, insanın düşünme, öğrenme ve problem çözme yeteneklerinin temelini oluşturur. Üstbilişsel beceriler, beynin belirli bölgeleri ve bu bölgeler arasındaki bağlantılar sayesinde gelişir ve uygulanır. Bu becerilerin farkında olmak ve bunları bilinçli bir şekilde kullanmak, bireyin akademik başarılarını artırmakla kalmaz, aynı zamanda yaşam boyu öğrenme ve kişisel gelişim süreçlerine de büyük katkı sağlar (Karakelle ve Saraç, 2010).

Metehan hocanın anlattıkları üzerinden beynimizin çalışma prensiplerini ve öğrenme sürecini açıklayalım:

Beynin Sürekli Aktif Olması ve Uzmanlaşmış Bölgeler

Beynimiz, birçok farklı görevi yerine getirebilmek için sürekli aktif bir şekilde çalışır. Beynin tamamını kullanabildiğimiz doğru olsa da, belirli bölgeler belirli işlevler için uzmanlaşmıştır. Örneğin, dil işleme ile ilgili bölgeler beynin sol yarımküresinde yer alırken, görsel işlemler daha çok oksipital lobda gerçekleşir. Bu uzmanlaşma, beynin daha verimli çalışmasını sağlar.

Beynin Rasyonellikten Uzak Çalışma İlkesi

Beynimiz diğer organlardan farklı olarak rasyonel bir şekilde değil, daha çok olay ve uyarıcı temelli çalışır. Yani, beynimiz dışarıdan gelen uyarıcılara ve olaylara tepki vererek işlevlerini yerine getirir. Bu durum, öğrenme süreçlerinde de önemli bir rol oynar.

Öğrenme Sürecinde Bilgi İşleme

Öğrenme sürecinde yeni bir bilgi duyularımız aracılığıyla beynimize ulaştığında, beynimiz bu bilgiyi var olan bilgi şemalarıyla ilişkilendirir. Şemalar, beynimizde daha önce öğrenilmiş bilgilerin organize edildiği yapılar olarak düşünülebilir. Yeni bilgi, mevcut şemalarla ilişkilendirilerek işlenir ve anlam kazanır. Bu işlenmiş bilgi, uzun süreli belleğe kaydedilir.

Aşağıdan Yukarıya Süreç (Bottom-Up Process)

"Aşağıdan yukarıya süreç", yani "bottom-up process", beynimizin alt katmanlarından (uzun süreli bellek) üst katmanlarına (kısa süreli bellek) bilgi aktarımıdır. Bu süreçte, daha önce öğrenilmiş ve uzun süreli bellekte saklanan bilgiler kısa süreli belleğe getirilir. Örneğin, bir sınavda bir soruya cevap verirken daha önce öğrendiğimiz bilgiyi hatırlayıp kullanmamız bu süreçle gerçekleşir.

Yukarıdan Aşağıya Süreç (Top-Down Process)

"Yukarıdan aşağıya süreç", yani "top-down process", yeni bilgilerin mevcut bilgilerle işlenerek uzun süreli belleğe kaydedilmesi işlemidir. Bu süreçte, yeni öğrenilen bilgi var olan şemalarla ilişkilendirilir ve anlamlandırılır. Ardından, bu işlenmiş bilgi uzun süreli belleğe kaydedilir. Örneğin, yeni bir dil öğrenirken öğrendiğimiz yeni kelimeleri daha önce bildiğimiz dil bilgisi kurallarıyla ilişkilendirerek uzun süreli belleğe kaydederiz.

Bağlantı Kurarak Açıklama

Bu iki süreci bağlantı kurarak şöyle açıklayabiliriz: Öğrenme, sürekli bir döngü halinde işler. Yeni bilgiler yukarıdan aşağıya süreç ile eski bilgilerle ilişkilendirilip anlamlandırılarak uzun süreli belleğe kaydedilir. İhtiyaç duyulduğunda ise, bu bilgiler aşağıdan yukarıya süreç ile uzun süreli bellekten kısa süreli belleğe getirilerek kullanılır. Bu döngü, beynimizin bilgi işlem süreçlerini verimli bir şekilde yürütmesini sağlar ve öğrenmeyi sürekli kılar.

Özetle, beynimizin çalışma prensipleri ve öğrenme süreçleri karmaşık ve dinamik yapılar içerir. Beyin, olay ve uyarıcı temelli çalışarak yeni bilgileri eski bilgilerle ilişkilendirir ve bu bilgileri organize ederek uzun süreli belleğe kaydeder. Aynı zamanda, ihtiyaç duyulduğunda bu bilgileri tekrar çağırarak kullanmamıza olanak tanır. Kısaca ifade etmek gerekirse, biz gerçekten unutuyor muyuz yoksa hatırlayamıyor muyuz? Hocanızın da belirttiği gibi, 90'lı yıllara kadar bilim insanları daha çok "unutma" üzerine odaklanmışlardı. Ancak son dönemlerde araştırmalar, daha çok "hatırlayamama" veya "bilgiyi geri getirememe" konularına yöneldi.

KAYNAKÇA

  • Karakelle, S., & Saraç, S. (2010/12//). Üst bilis hakkinda bir gözden geçirme: Üstbilis çalismalari mi yoksa üst bilissel yaklasim mi?: Turikish psychological articles. Turk Psikoloji Yazilari, 13(26), 45-63. Retrieved from https://www.proquest.com/scholarly-journals/üst-bilis-hakkinda-bir-gözden-geçirme-üstbilis/docview/1775128699/se-2 
  • Bahçeşehir Üniversitesi | Eğitim Teknolojileri Doktora Pr. Biliş, Öğrenme ve Teknoloji dersinde misafirimiz Prof. Dr. Metehan IRAK ile söyleşimizden alıntılar yapılmıştır. Bu verimli sohbet için kendisine çok teşekkür ederim.

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

11. AR ve VR Oyunlar ve Eğitimde Kullanımı

-
Resim
BAU Eğitim Teknolojileri Doktora Pr. | Digital Educational Games: Theories, Design, Research and Applications dersi için yazılmıştır.   AR ve VR Oyunlarının Eğitimde Kullanımı Artırılmış gerçeklik (AR) ve sanal gerçeklik (VR) teknolojileri, eğitimde yenilikçi yaklaşımlar sunarak öğrenmeyi daha sürükleyici ve interaktif hale getiriyor. Bu teknolojiler, soyut kavramları somutlaştırarak, öğrencilere daha anlamlı bir öğrenme deneyimi sunmak için güçlü araçlardır. AR Teknolojisinin Eğitimdeki Rolü Artırılmış Gerçeklik (AR) , fiziksel dünyayı sanal nesnelerle zenginleştirerek öğrenme sürecini geliştiren bir teknolojidir. AR’nin görselleştirme ve etkileşim özellikleri, öğrencilerin karmaşık konuları daha kolay anlamalarını sağlar. Örneğin, bir biyoloji dersinde AR tabanlı bir uygulama, öğrencilerin insan vücudunu katmanlar halinde incelemesine olanak tanır (Lampropoulos et al., 2022). Bu sayede öğrenciler, soyut bilgiyi somut bir şekilde deneyimleyerek öğrenirler. VR Teknolojisinin Eğiti...
Devamı

7. Video Oyunlarında Hikaye Seviyesi Tasarımı: Oyuncu Katılımının Anahtarı

-
Resim
BAU Eğitim Teknolojileri Doktora Pr. | Digital Educational Games: Theories, Design, Research and Applications dersi için yazılmıştır.   Video oyunlarında hikaye seviyesi tasarımı, oyuncunun deneyimini büyük ölçüde etkileyen önemli bir unsurdur. Bu tasarım yaklaşımı, hikaye ve oyun oynama arasındaki dengeyi sağlayarak oyuncuyu etkileyici ve sürükleyici bir dünyada rehberlik eder. Hikaye seviyesi tasarımı, seviyelerin hikaye ile nasıl birleştiğini ve oyuncuyu nasıl yönlendirdiğini ele alır. Farraj ve Ostrowska (2023) tarafından yapılan araştırmada, açık dünya oyunlarında özgürlük ve başarı arasındaki denge vurgulanmıştır. Elden Ring gibi oyunlarda oyuncular, doğrudan rehberlik olmadan oyun dünyasında yol alırken zorluklarla karşılaşırlar. Çevresel ipuçları gibi gizli rehberlik sistemleri, oyuncuya özerklik hissi verirken, onları önemli hikaye anlarına yönlendirmektedir. Bu durum, hikaye odaklı seviye tasarımının oyuncu ajansı yaratmadaki gücünü göstermektedir. Naul ve Liu (2020), c...
Devamı

10. Özel Eğitimde Dijital Oyunların Rolü

-
Resim
BAU Eğitim Teknolojileri Doktora Pr. | Digital Educational Games: Theories, Design, Research and Applications dersi için yazılmıştır.   Özel eğitimde dijital oyunlar, bireylerin bilişsel, sosyal ve duygusal gelişimlerini desteklemek için güçlü bir araç olarak kullanılmaktadır. Bu oyunlar, öğrencilerin öğrenme süreçlerini eğlenceli hale getirirken, aynı zamanda becerilerini geliştirmelerine de yardımcı olur. Özellikle otizmli çocuklar için dijital oyunlar, sosyal etkileşim becerilerini geliştirme konusunda etkili olabilmektedir. Bir araştırmada, dijital oyunların otizmli çocukların sosyal becerileri üzerinde önemli bir etki yarattığı bulunmuştur. Çocuklar, oyunlar sayesinde daha iyi iletişim kurma, bakış açısı alma ve duygusal düzenleme gibi becerilerde gelişim göstermiştir (Chamberlain vd., 2007). Ayrıca, oyunlar sayesinde ortak dikkat gelişmiş ve çocuklar, paylaşılan bir hedefe odaklanarak daha fazla etkileşimde bulunmuşlardır. Dijital oyunlar, çocukların bağımsız öğrenme beceril...
Devamı

2. Oyun Elementleri ve Oyunlaştırma: Eğitimde Yeni Bir Perspektif

-
Resim
BAU Eğitim Teknolojileri Doktora Pr. | Digital Educational Games: Theories, Design, Research and Applications dersi için yazılmıştır.   Oyunlar sadece eğlence için değil, aynı zamanda bireylerin motivasyonunu artıran ve öğrenme süreçlerini destekleyen güçlü araçlardır. Bu bağlamda, oyun elementleri ve oyunlaştırma, eğitim ve iş dünyasında katılımı artırmak için sıklıkla kullanılan yöntemler haline gelmiştir. Peki, oyun elementleri nedir ve oyunlaştırma nasıl çalışır? Oyun elementleri, bir oyunu yapılandıran karakterler, kurallar, hedefler, engeller, ödüller ve hikâyeler gibi unsurlardır. Örneğin, bir oyuncunun ilerlemesini gösteren ilerleme çubuğu ya da başarılarını simgeleyen rozetler, katılımı artıran etkili oyun elementleridir (Cömert & Samur, 2022). Bu elementler, oyunun hem eğlenceli hem de hedef odaklı olmasını sağlar. Oyunlaştırma ise oyun elementlerinin, oyun olmayan bir bağlamda kullanılarak bireylerin motivasyonunu artırmayı hedefler. Starbucks’ın yıldız toplama sist...
Devamı

6. Dijital Oyun Temelli Öğrenme ve COTS Oyunlar

-
Resim
BAU Eğitim Teknolojileri Doktora Pr. | Digital Educational Games: Theories, Design, Research and Applications dersi için yazılmıştır.   Dijital oyun temelli öğrenme (Digital Game-Based Learning, DGBL), dijital oyunların pedagojik bir araç olarak kullanıldığı bir yaklaşımı ifade eder. Bu yöntem, eğitimi eğlenceli bir deneyime dönüştürerek öğrencilerin ilgisini çekmek, motivasyonlarını artırmak ve derin öğrenme sağlamayı hedefler (Prensky, 2001). Özellikle ticari amaçlı piyasaya sunulan ve eğitsel olarak tasarlanmamış ancak eğitimde kullanılabilen COTS oyunlar (Commercial Off-The-Shelf Games) , öğrenme süreçlerinde önemli bir potansiyel sunar. COTS Oyunların Eğitime Yansıması COTS oyunları, öğrencilerin eleştirel düşünme, problem çözme ve grup çalışması becerilerini geliştirmede etkili bir araç olabilir. Örneğin, Minecraft , öğrencilere açık uçlu bir dünya sunarak yaratıcılıklarını geliştirme ve kendi çözümlerini tasarlama imkânı sağlar. Benzer şekilde, SimCity şehir planlama becer...
Devamı

4. Dijital Oyunlarda Oyuncu Tipleri: Motivasyon ve Tasarıma Etkisi

-
Resim
BAU Eğitim Teknolojileri Doktora Pr. | Digital Educational Games: Theories, Design, Research and Applications dersi için yazılmıştır.   Dijital oyunlar, oyuncuların ihtiyaç ve beklentilerine uygun deneyimler sunarak büyük bir kitleye hitap eder. Ancak her oyuncunun oyuna yaklaşımı ve motivasyonu farklıdır. Bu farklılıklar, oyuncu tipleri modelleriyle açıklanabilir. Oyuncuların davranışlarını anlamak, sadece onların oyundan keyif almasını sağlamakla kalmaz, aynı zamanda oyun tasarımında da önemli bir rol oynar. Bartle’ın (1996) Multi-User Dungeon (MUD) tipolojisi, oyuncuları dört ana kategoride sınıflandırır: Kaşifler , yeni alanları ve sırları keşfetmeyi sever; Başarıcılar , görevleri tamamlamaya ve hedeflere ulaşmaya odaklanır; Sosyalleşenler , diğer oyuncularla etkileşim kurmaktan hoşlanır; Killerlar ise diğer oyuncuları alt etmeye odaklanır. Yapılan araştırmalar, oyuncuların %80'inin sosyal etkileşimlerden, %10'unun keşiflerden, %10'unun başarıdan, %1'inin ise rek...
Devamı

3. Oyun Psikolojisi: Eğlence ve Öğrenme Arasındaki Denge

-
Resim
  BAU Eğitim Teknolojileri Doktora Pr. | Digital Educational Games: Theories, Design, Research and Applications dersi için yazılmıştır.   Oyunlar, insan psikolojisi üzerindeki etkileriyle yalnızca eğlence kaynağı olmakla kalmaz, aynı zamanda bireylerin öğrenme, problem çözme ve sosyal etkileşim gibi alanlarda gelişimlerini destekleyen güçlü bir araçtır. Oyun psikolojisi, oyun oynarken bireylerin nasıl motive olduğunu, nasıl öğrendiğini ve hangi duyguların oyundan alınan keyfi artırdığını anlamaya odaklanır. Motivasyon ve Oyun Oyunların başarısındaki temel etkenlerden biri, bireylerin içsel ve dışsal motivasyonlarını harekete geçirme becerisidir. Deci ve Ryan’ın (2000) Özbelirleme Teorisi , bireylerin üç temel psikolojik ihtiyacını vurgular: özerklik, yeterlilik ve ilişkililik. Örneğin, bir oyunda oyuncunun karakterini özelleştirmesi veya görevleri kendi yöntemleriyle tamamlaması özerklik duygusunu pekiştirirken, zorlukları aşarak ödüller kazanması yeterlilik hissini artırır. ...
Devamı

5. Eğitsel Oyun Tasarım Modelleri: Oyun ve Öğrenmenin Kesişimi

-
Resim
BAU Eğitim Teknolojileri Doktora Pr. | Digital Educational Games: Theories, Design, Research and Applications dersi için yazılmıştır.   Eğitsel oyunlar, eğlenceli bir ortamda öğrenmeyi teşvik ederek hem çocuklar hem de yetişkinler için güçlü bir öğrenme aracı haline gelmiştir. Ancak bu oyunların etkili olabilmesi için tasarım aşamasında belirli modellerden yararlanılması gerekir. Eğitsel oyun tasarım modelleri, oyun mekaniği, pedagojik hedefler ve oyuncu motivasyonları arasındaki dengeyi kurmayı amaçlar. Oyun tasarımının temelinde, oyuncunun ilgisini çekecek ve onu motive edecek bir yapı oluşturmak yatar. Ryan, Rigby ve Przybylski’nin (2006) önerdiği Öz-Belirleme Teorisi (Self-Determination Theory), oyuncuların üç temel psikolojik ihtiyacını karşılamayı hedefler: otonomi, yeterlilik ve ilişkilenme. Bu ihtiyaçlar karşılandığında, oyuncular hem oyundan daha fazla keyif alır hem de öğrenme sürecine daha aktif katılır. Bir başka etkili model ise Player-Centric Learning Model ’dir. Bu...
Devamı

9. Kutu Oyunlarının Sosyal ve Bilişsel Gelişime Etkisi

-
Resim
BAU Eğitim Teknolojileri Doktora Pr. | Digital Educational Games: Theories, Design, Research and Applications dersi için yazılmıştır.   Kutu oyunları, yüzyıllardır insanların eğlencesi ve sosyal etkileşim aracı olmuştur. Geleneksel ve modern kutu oyunları, sadece eğlenceli değil, aynı zamanda bilişsel becerilerin geliştirilmesine de katkı sağlar. Kutu oyunları, oyuncuların stratejik düşünme, problem çözme ve işbirliği yapma becerilerini geliştirir. Araştırmalar, kutu oyunlarının bilişsel beceriler üzerinde önemli etkiler yarattığını ortaya koymaktadır. Örneğin, Akdoğan (2023) tarafından yapılan bir araştırmada, kutu oyunlarının sözel çalışma belleği ve dikkat becerileri üzerinde iyileşme sağladığı belirlenmiştir. Ayrıca, modern strateji oyunlarının, oyuncuların problem çözme ve karar verme yeteneklerini geliştirdiği gözlemlenmiştir (Akdoğan, 2023). Bir diğer araştırma, kutu oyunlarının sosyal beceriler üzerindeki olumlu etkilerini vurgulamaktadır. Özellikle işbirlikçi oyunlar, çoc...
Devamı

8. Kaçış Oyunları: Eğlenceden Eğitime Dönüşüm

-
Resim
BAU Eğitim Teknolojileri Doktora Pr. | Digital Educational Games: Theories, Design, Research and Applications dersi için yazılmıştır.   Kaçış oyunları, son yıllarda hem eğlence hem de eğitim alanında büyük bir ilgi görmüştür. Bu oyunlar, oyuncuları belirli bir süre içinde bulmacaları çözerek, şifreleri kırarak ve görevleri tamamlayarak bir odadan kaçmaya zorlar. Eğlenceli bir deneyim sunmalarının yanı sıra, eleştirel düşünme, iş birliği ve problem çözme gibi önemli becerileri geliştirmek için etkili bir araç olarak görülmektedir. Kaçış Oyunlarının Eğitime Uygulanması Eğitsel kaçış oyunları, öğretim materyallerini yenilikçi bir şekilde sunarak öğrencilerin derse olan ilgisini artırır. Özellikle STEM (Bilim, Teknoloji, Mühendislik, Matematik) alanında kullanılan bu oyunlar, öğrenme hedeflerini gerçekçi bir bağlamda deneyimleme fırsatı sunar. Öğrenciler yalnızca bilgiye erişmekle kalmaz, aynı zamanda grup çalışması yoluyla iş birliği yapmayı ve yaratıcı çözümler geliştirmeyi öğrenir....
Devamı